GERTAERAK

ONDORIOAK

“Imanol orain dela 30 urte ezagutu nuen. Haren lagun batek aurkeztu zidan; lagunarekin oso harreman ona nuen klandestinitatearen eta “frankismoaren aurkako” garaia deitutakoan. Berak abesten zuen eta nik idazten, eta laster hasi ginen hizketan lagunen artean ohikoak izaten diren gaien inguruan.  Hasiera horrek bere jarraipena izan zuen. Garai hartan, ordutegiak zirela-eta, banuen idazteko edo paseatzeko denbora. Paseatzera joaten ginen, hitz egiten genuen, elkarrekin bazkaltzen genuen. Modu horretan finkatu zen gure arteko adiskidetasuna. Ez dut esango adiskidetasun ezin hobea izan zenik, gure artean ere arazoren bat ere eduki baikenuen, baina benetako adiskidetasuna izan zen azken unera arte. Bizi zen denbora osoan lagunak izan ginen. Eztabaida ideologikoa zela-eta garai txarrak izan genituen, baina une gogorrenetan ere elkar maite genuela uste dut”.

“Imanol ezagutu nuenean, ez zuen loturarik, dagoeneko, ETArekin.  Militante izandako muturreko ezkerrarekin nolabaiteko lotura sentimental edo erromantikoren bat bazuen, oraindik kide, lagun eta ezagun asko baitzituen han. Azkenaldian, eta maitasun handiz, Basta ya eta halako erakundeetan sartzen zenean elkarrekin eztabaidatzen genuen, uste nuelako hori ez zela konponbidea, ezta Ermuko Foroa ere. Beste bitarteko batzuen aldeko apustua egin behar zen, nire ustez. Baina zentzu horretan beti errespetatu nuen. Garai hartan, norbaitek mugimendu horien erabileraren inguruan eztabaidatzen bazuen, terroristatzat har zezaketen. Nire kasuan ez zen hainbesterako izan, baina zalantzak nituen mugimendu horien funtzioei buruz. Nire ustez, une jakin batean halakoak sortu ziren terrorismoaren aurka zeudenek antolatu behar zutelako, baina une batean jendea kontzientziatzen da eta mugimendu horiek ez dira beharrezkoak izaten, presioa egiteko tresnak eta iritzi-erremintak bihurtzen dira. Uste dut ez zuela horretan sinesten, baina bere irudi publikoa eskaini zuen, Ibarrolak edo Chillidak egin zuten bezala, mugimendu horri indarra eta garrantzia ematearren”.

“Ez ginen elkarrengandik urrundu, eta deitzen zigutenean manifestaldi baterako, hara joaten ginen. Bion artean ikuskizun bat ere egin genuen, “Hitzaren doinuak” izenekoa. Garai gogorra zen; izan ere guztiz ados egin behar zenuen, bestela kontra kokatu behar zinen; hori dela eta, gizarte izugarri polarizatu zen, eta jende asko galduta ikusi zuen bere burua luzaro.  Gizartea zatitu zen, eta Imanolek ulertu nahi zuen zergatik gertatzen zen hori, baina, era berean, minduta zegoen jasandako guztiagatik. Horregatik, lagunen artean babestu zen; batzuetan ezin izan genion lagundu, paseatzen genuenean ez bazen, adibidez. Hemen ez zegoen gustura. Batzuetan kaletik zihoan eta iraintzen zuten. Kanpora bizitzera joatea erabaki zuen, eta alde egin zuen. Pena handia eman zidan, hemen familia, adiskide gehienak eta bere historia pertsonala izanik ez baitzuen joateko beharrik.  Baina hemen ez zutela maite uste zuen, eta joan egin zen, beste askok egin zuten moduan. Beste batzuk hemen gelditu ginen. Norberak beharrezkotzat jo zuena egin zuen. Azkenean, aurrera egin behar izan zuen baldintza horiekin guztiekin. Aberritik, familiatik, adiskideengandik urrun hil zen, oso atsegina ez zen pasaia batean, batez ere neguan”.

“Nire ustez, Frankismoaren amaieran Frantziara erbesteratzea mesedegarri izan zen musika-trebakuntzari dagokionez, herri horretara joan gabe ez litzatekeelako gauza bera izango. ETAn sartu zen, atxilotu zuten eta Martuteneko kartzelan egon zen (Donostiatik hurbil); han frankismoaren aurkako beste pertsona historiko batzuk ezagutu zituen. Ondoren erbesteratu eta Parisera joan zen.  Paco Ibáñez ezagutu zuen han, baita frantziar chanson ere. Une hartan hasi zen sinesten benetan abeslaria zela, abeslari-militantea zela. Hasierako abestiek kausarako letrak zituzten.  Gero bilakatzen joan zen, hitzaren esanahi onenean. Kantautore, chansonnier fin-fin bihurtu zen”.

“Erbesteratzea ona izan zen berarentzat, alde batetik, musika-gaitasunak bikoizten lagundu ziolako eta, beste alde batetik, Frantzian beste kultura bat, beste hezkuntza mota bat ezagutu zuelako. Euskadira itzuli zenean, beste pertsona bat zen, musika-trebakuntza zuen, ideiak argiago zituen, izen bat zuen… Itzuli zenean, ez zuen zerotik hasi behar. Ospea zuen, erbestean ospe hori landu zuelako, Frantzian abesten zuenean. Beraren musika hona ere heltzen zen. Itzuli zenean denek zekiten nor zen. Bere publikoak eta emanaldiak zituen. Musika aldetik gehiago garatu den abeslarietako bat zen, egia, baina ahotsa ez zuen aldatu, beti izan du ahots miresgarria. Abeslari famatu bihurtu zen”.

“Uste dut ez zuela luzaro indarkeriaren alde egin, bakarrik ETAn zegoela.  Baina banda utzi zuen. Ez dakit zenbat egon zen, baina gutxi. Etengabeko eta langile-klasearen iraultzaren aldekoa zen, klaseak aintzat hartzen zituen.  Ezagutu nuenean indarkeriaren fenomenoa amaitutzat ematen zuen. Ez zuen indarkeriaren inguruan teorizatzen, antolatzeko moduen inguruan baizik, baita gizarteak ezkerrerantz egin zezala egin zezaketenaren inguruan ere. Hori guztia Euskadin ezaguna genuen itzuli zenean”.

“Yoyes hil zutenean, adiskideek egin zioten omenaldiaren sustatzaileetako bat izan zen Imanol, eta horrek apurketa osoa ekarri zion. Imanol zenbait hitz esatera, abestera gonbidatu zuten. Egun hartan bertan bururatu zitzaidan poema bat nuen, eta berak abestu zuen. Imanolek asko egin zuen “Yoyes”en inguruan. Uste dut erabateko urratsa izan zela berarentzat.  Omenaldi horren bidez, ETAkoak ez ziren baina hurbil ziren pertsona asko ETAren aurka agertu ziren. Gauza bat da indarkeria ez onartzea, eta beste gauza bat aurka agertzea, eta “Yoyes”en kasuak azken hori piztu zuen.  ETAkoa zen, taldea uztea erabaki zuen, eta horregatik zigortu eta hil egin zuten. Horixe izan zen Imanolek emandako urrats handietako bat”.

“Handik aurrera, bizitza okertu, zailago bihurtu zitzaion.  Bazituen oraindik bere kontaktuak, emanaldiak, adiskideak…, baina gizarteko sektore batek ez zion barkatu. Hala ere, ez dut uste gaizki bizi zenik, Aldundiak —Xabier Lete zegoen Aldundiak— eta Eusko Jaurlaritzak lagundu egin baitzioten.  Horrez gain, Imanol jendaurrean ETAren aurka agertu zenez “Yoyes”en alde eginez, zenbait sektoretan utzi zion “non grato” izateari”.

“Ondoren, pintada bat agertu zen Intxaurrondo auzoan, bere etxetik hurbil, ez dut ondo gogoratzen, baina uste dut Imanol traidorea jartzen zuela (Pintada horretan ondokoa jartzen zuen: Imanol traidor, irás al paredón).  Une hartan zergatik egiten zioten hori azaltzeko eskatu zuen, baina ez zioten azalpenik eman. Horregatik erabaki zuen “Beldurraren aurkako kontzertua” antolatzea”.

“Kontzertuaren ostean jasan zuen Imanol okerrena, ondokoa esan zuenean: mehatxatu nauzue, zuenak egin du. Zenbait adiskiderekin batera, Anoetako Belodromoan askatasunaren alde eta ETAren aurka aldarrikatzeko kontzertu bat antolatu zuen: “Beldurraren aurkako kontzertua”. Imanolen beste inflexio-puntu bat izan zelakoan nago, eta handik ezin izan zuen berriz atzera egin. ETAren aurkako mugimendu bat sortu zen handik.  Ondoren, Ermuko Foroa, Basta Ya eta beste zenbait herritar-sare sortu ziren; aurretik ere bazegoen Gesto por la Paz izenekoa. Gauzak ez dira ezerezetik sortzen, kontzientzia handia baitzegoen. Baina antolatu behar zen, eta horregatik erabaki zuten kontzertu hori egitea”.

“Jende askok egin zuen bat ekitaldi horrekin. Han izan ginen zenbait bertsolari, idazle, musikari eta bere adiskide guztiak. Horman jarri ziotenaren aurrean Imanolek emandako “musika-notarik altuena” izan zela uste dut. Ekintza horrek bere esanahia zuen, eta Frantziako muga igaro eta han azalpenak eskatu behar ziren, edo herrialde honetatik ihes egin eta ezkutatu behar zinen. Mehatxua jasotzen bazenuen, zerbait egin zenuelako zela esaten zuten, mehatxua ez zen doakoa. Pintada ikusitakoan, Imanolek azaltzeko eskatu zuen. Ez zioten azaldu, eta zekien moduan erantzun zuen, kontzertu bat eginez. Adiskideei deitu zien, Labordetari, Paco Ibañezi… eta abestu egin zuten”.

“Gertaerak oihartzun ikaragarria izan zuen. Orain euren burua bakezaletzat jotzen duten asko, une hartan haserretu egin ziren, atrebentzia iruditu zitzaielako. Beste batzuek parte hartu zuten eta ondorioak jasan zituzten.  Batzuei boikota egin zieten, edo mehatxu fisikoak jasan zituzten. Ekitaldia ez zen doakoa izan, eta batzuk zerrendan beltzean jarri zituzten. Baina hasierako unetik, intelektual batzuk aurka egon ziren, orain bakezaleak badira ere, probokaziotzat eta bake-saio guztien aurkakotzat jo zutelako.  Imanolek ausardia erakutsi zuen hori guztia antolatu zuenean”.

“Antolatutako kontzertuaren ostean, bizitza zailago bihurtu zen, eta Euskadiko giroa jasanezina zela uste zuen. Euskal gizarteak Imanol maite zuela uste dut. Nire ustez, oro har genuen giroaz ari zen, ez maila pertsonalean zuenenaz. Gainera, osasuna ez zuen oso ondo, eta azkenean kanpora joan zen bizitzera. Gazteleraz abesten ere hasi zen. Beste publiko bat bilatzen eta irteten saiatu zen. Zenbait faktore izan zuten eragina, eta horietako bat ondokoa zen: ezin zuen jasan gertatzen zena ikustea”.

“Imanol oso maitatua izan zen. Nahiz eta batzuek ez agurtu edo agurtzeari utzi, emanaldiren batean boikota egin… Baina kulturaren mundukoek asko estimatu zuten. Gizon ona zen, umore handikoa, eta adiskide anitz zituen leku guztietan”.

“Ez dakit telefonoaren edo eskutitzen bidez mehatxurik jaso zuen edo ez, halako gauzak ez zituelako esaten. Osasun-arazoak zituenean, batzuetan bere etxera joaten nintzen eta handik paseatzen genuen. Ibilbide horietan nik ikusten nuen batzuek ez ziotela begiratzen, ez zutela agurtzen, baina beste batzuk, aldiz, hurbiltzen ziren eta besarkada bat ematen zioten.  Mehatxatu bazuten, nik ez nuen ikusi, eta hala izan bazen, ez dakit, ez zidalako esan”.

“Imanol Orihuelara joan zenean (Alacant) nik arrebarekin hitz egiten nuen, Imanol nola zegoen jakiteko. Arrebak ondokoa esaten zidan: “esan dit ondo dagoela, baina nik ez dakit”. Imanolek ez zien maite zituen pertsonei beldurrik edo ezinegonik adierazten. Baina penak barruan gordetzen dira.  Ez nuen jakin halako mehatxurik jaso zuen edo ez, baina baliteke. Agian gertatzen zitzaion guztia kontatu izan balu, ez luke kanpora joateko beharrik izango. Baina ez zuen esaten, eta horrek ahultzen zaitu.  Badakit azken egunera arte pozik egon zela, txisteak ere kontatzen zituela, adiskideekin elkartzea zuen gogoko, gitarra ateratzea… Batzuek kalean ikusten zuten eta besarkatzen zuten, abestiren bat gustatzen zitzaiela esaten zioten. Eta abeslariak haize hori behar du bizitzeko”.

“Imanoli joan behar izateak heriotza ekarri zion. Kantariak bere publikoaren beharra, jendearen onarpena behar du. Zer egiten zuen Imanol kantariak bere herritik urrun, bere bizitzaren eta abestien xede izan zen herritik urrun? Inplosio antzeko bat izan zen. Bakardadeak eta urruntasunak eztanda egin zioten barruan; seguru nago horrek tristura handia sortu zitzaiola eta, azkenean, horregatik hil zela. Tristurak, osasun-arazo guztiekin batera, heriotza ekarri zion. Asko hitz egiten ez zuen gizonaren tristura zen; hala ere, ez zen gizon tristea, oso alaia zen”.

“Ez zen erraza izan kanpora joateko erabakia hartzea. Imanolek plan asko zituen buruan beti, eta hemen ama eta senide guztiak zituen. Ez zen erabaki erraza izan, alde egin zuenean ez zekielako zertaz biziko zen. Hemen kontzerturen bat egiteko aukera izan zezakeen, adiskideekin diskoren bat egin zezakeen, institutuz institutu abestuko zuen, irratiko saioren bat egiteko aukera lor zezakeen… Hemen gertatzen zena aldatu ezin zuenez suertatu zitzaion tristuraren ondorioz hartutako erabakia izan omen zen”.

“Imanolen alde egin nuen zenbait ondorio ekarriko zizkioten une horietan guztietan, arrazoia zuela uste nuelako. “Yoyes”ena egin zuzenean, beraren alde egin nuen, baita “Beldurraren aurkako kontzertua” antolatu zuenean ere, elkarrekin zenbait manifestu sinatu genituen… Nire adiskidea zenez, lagundu behar nion ondorioak aintzat hartu gabe.  Baina berak jasandako ondorioak ikaragarriak izan ziren. Egoera ikusita, batzuek alde egitea erabaki zuten eta beste batzuek ez. Hemen genuen egoera jasanezinari aurka egiteko modu bat zela erabaki zuten batzuek. Beste batzuek, aldiz, hemen gelditu ziren giro jasanezinari aurre egiteko. Aurkako jarrerak ziren, baina bat ez da bestea baino hobea. Norberak bere erabakia har dezake.  Ni hemen gelditu nintzen familia, seme-alabak, etab. nituelako. Imanolek une jakin batean erabaki zuen aldentzea, ez baitzituen, jada, lehen zituen zenbait lokarri”.

“Jendaurrean zure burua definitzen duzunean, sailkatzen zaituzte, eta bizimodua atera behar duzu. Pertsona batzuek ni agurtzeari utzi zioten, pertsona batzuentzat idazten nuena ez zen lehen bezain garrantzitsua, edo nire lanak irakurtzeari utzi zioten… Nik adiskideengandik sufritu dut batez ere, ez hainbeste nigatik. Bizirik irautea lortu dut idazle lanak beste gauza askorengandik babesten nauelako, besteak beste. Euskaraz idazten dut, eta beti izango da norbait nire lanak irakurtzeko prest. Beste gauza bat da liburu bat ateratzea eta isiltasun handia sortzea, eta zeure buruari zergatik galdetzen diozu. Baina boikota jasatea beste gauza bat da. Eta nik ez dut halakorik sentitu, ezta jendeak nire liburuak gaizki hartzen zituela ere.  Baina agian hori esan dezaket agian ni ez naizelako Imanol bezain esanguratsua izan, eta ez naizelako Imanol bezain publikoa”.

“Nahi izan dudana idatzi dut beti, eta ez dut inoiz mehatxuen beldurraren eragina sentitu. Idazleak askatasunez idatziko du edo, bestela, utziko dio idazle izateari. Idazten baduzu beste batzuek nahi dutena, idazle izateari uzten diozu. Egokitzat jotzen dena idatzi behar da.  Irakurtzen badizute, ondo, bestela, ez da ezer gertatzen. Benetako artista zintzoa da. Gezurrak dioen poeta ez da poeta izango, esteta baizik. Gezurrak dioen filosofoa sofista bat da. Eta gezurrak dioen politikaria demagogo bat da. Hortaz, Imanolek nahi zuena esaten zuen bere abestien bidez. Are gehiago, gertatzen zen guztiaren inguruko ibilbide sentimentala egin daiteke beraren abestiak entzunez gero. Bere mundua, mundu horretan gertatzen zen guztia, bere abestietan dago”.

“Donostian egindako “Beldurraren aurkako Kontzertuan”, Imanolek ondoko esaldia esan zuen: beldurra librea da.  Ekitaldi horretarako, pertsona askoren elkartasuna eskatu zen, baina askok ezetz esan zuten, ez zeudelako horrekin ados. Imanolek esaldi hura esan zuen edonork esan zezakeelako: beldurra librea da. Norbaitek beldurra bazuen, ez zuen zertan parte hartu, eta beldurra ez bazuen, parte hartu beharko zuen. Batzuek ez zuten parte hartu, ez beldurragatik, aurka zeudelako baizik. Baina batzuk “gainontzekoek zer esango zuten” beldur zirelako. Hemen halako kikildura handia zen. Oso zaila da hemen esanguratsu izatea, esfera publikoan gauza jakin batzuen aurka egitea.  Publiko jakin bat duen kantari euskaldun bat jendaurrean modu jakin batean jarrera hartzea, seinale bat da.  Baita idazle batek edo bertsolari batek egiten badu ere. Halako pertsonaiak behar ziren, eta oso gutxi ziren. Horietako bat Imanol zen. Ez zuen inoiz ezkutatu zer pentsatzen zuen, uste sendoko gizon ausarta baitzen.

“Askotan gogoratzen dut Imanol, lotura handia baitut berarekin. Urtero omenaldia egiten diogu. Gaur hemen balego, nire ustez, hau guztia oso berandu iritsi dela esango luke. “Yoyes”ena gertatu ondoren, huts egin zutela onartu izan balute, malko eta odoleko urte luzeak aurreztuko genituzke. Hori dena oso berandu iritsi da, eta orain denbora luze beharko dugu zauriak sendotzeko”.